નીતિ આયોગે ગાંધીનગર સ્થિત ગિફ્ટ સિટીમાં ‘ભારતીય નવીનતા ઇકોસિસ્ટમમાં સહસંયોજનનું નિર્માણ’ વિષય પર રાષ્ટ્રીય કાર્યશાળાનું આયોજન કર્યું

ગાંધીનગર,

ભારતના નવીનતા ક્ષેત્રને મજબૂત બનાવવા માટે એક સીમાચિહ્નરૂપ પહેલ તરીકે, 22 માર્ચ 2025ના રોજ ગુજરાતના ગાંધીનગર સ્થિત GIFT સિટી ખાતે “ભારતીય નવીનતા ઇકોસિસ્ટમમાં સિનર્જીનું નિર્માણ” વિષય પર રાષ્ટ્રીય કાર્યશાળાનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું. આ રાષ્ટ્રીય પરિષદનું આયોજન નીતિ આયોગ દ્વારા કરવામાં આવ્યું હતું અને તેનું આયોજન ગુજરાત કાઉન્સિલ ઓન સાયન્સ એન્ડ ટેકનોલોજી (GUJCOST), DST, ગુજરાત સરકાર દ્વારા કરવામાં આવ્યું હતું.

આ કાર્યશાળાનો ઉદ્દેશ્ય સરકારી અધિકારીઓ, શૈક્ષણિક નેતાઓ, ઔદ્યોગિક નિષ્ણાતો, સ્ટાર્ટઅપ સ્થાપકો અને આંતરરાષ્ટ્રીય પ્રતિનિધિઓ સહિત મુખ્ય હિસ્સેદારો વચ્ચે સંવાદ અને જ્ઞાન વહેંચણીને સરળ બનાવવાનો હતો. વિવિધ ક્ષેત્રોમાં સિનર્જીને પ્રોત્સાહન આપવા માટે રચાયેલ કાર્યસૂચિ સાથે, આ કાર્યશાળામાં સંશોધન અને વિકાસ રોકાણો, નવીનતા પર રાજ્ય નીતિઓ, વૈશ્વિક નવીનતા વલણો અને પાયાના ઉદ્યોગસાહસિકતા જેવા મહત્વપૂર્ણ વિષયો પર ચર્ચા કરવામાં આવી હતી.

આ કાર્યશાળામાં નીતિ આયોગના સભ્ય (વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજી) ડૉ. વી. કે. સારસ્વત અને ગુજરાત સરકારના વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજી વિભાગના મુખ્ય સચિવ શ્રીમતી મોના ખંધાર ઉપસ્થિત રહ્યા હતા. તેમની હાજરીએ વર્કશોપના મહત્વ પર ભાર મૂક્યો અને નવીનતા, ઉદ્યોગસાહસિકતા અને ટેકનોલોજીકલ પ્રગતિ માટે અનુકૂળ વાતાવરણ બનાવવા માટેની સરકારની પ્રતિબદ્ધતાને વધુ મજબૂત બનાવી હતી.

પોતાના ઉદ્ઘાટન ભાષણમાં, ડૉ. વી.કે. સારસ્વતે ભારતના નવીનતા ક્ષેત્રને આગળ ધપાવવામાં સરકારી સંસ્થાઓ, શિક્ષણવિદો અને ઉદ્યોગ વચ્ચે સહયોગની મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા પર ભાર મૂક્યો. તેમણે અનુવાદાત્મક સંશોધન પર વધુ ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવા હાકલ કરી જે અર્થપૂર્ણ નવીનતાને પ્રોત્સાહન આપે છે અને અસરકારક સ્ટાર્ટઅપ્સ બનાવે છે, જે નવીનતા તરફ વૈશ્વિક પરિવર્તનને પ્રતિબિંબિત કરે છે. ડૉ. સારસ્વતે ડીપટેક સ્ટાર્ટઅપ્સને સમર્થન આપવાના મહત્વ પર પણ પ્રકાશ પાડ્યો અને ભારતને સેવા-આધારિતથી ઉત્પાદન-આધારિત ઉદ્યોગ મોડેલમાં બદલાવ કરવાની જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો હતો. વધુમાં, ડૉ. સારસ્વતે દેશભરમાં સંશોધન, નવીનતા અને ઉદ્યોગસાહસિકતાને વધારવા માટે રચાયેલ મુખ્ય સરકારી પહેલોમાં મૂલ્યવાન આંતરદૃષ્ટિ શેર કરી છે.

શ્રીમતી મોના ખંધાર, IAS, એ નીતિગત પહેલો દ્વારા સંચાલિત મજબૂત નવીનતા ઇકોસિસ્ટમને પ્રોત્સાહન આપવાની ગુજરાતની પ્રતિબદ્ધતા વિશે વાત કરી હતી. તેમણે વિજ્ઞાન, ટેકનોલોજી અને નવીનતા નીતિ, ગુજરાત સેમીકન્ડક્ટર નીતિ, ગુજરાત ઇલેક્ટ્રોનિક્સ નીતિ અને ગુજરાત ગ્લોબલ કેપેબિલિટી સેન્ટર (GCC) નીતિ સહિત વિવિધ વ્યૂહાત્મક નીતિઓ દ્વારા સ્ટાર્ટઅપ અને નવીનતા ક્ષેત્રને પ્રોત્સાહન આપવા માટે રાજ્ય સરકારના સમર્પણ પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો.

વર્લ્ડ ઇન્ટેલેક્ચ્યુઅલ પ્રોપર્ટી ઓર્ગેનાઇઝેશન (WIPO) ના ડો. સાચા વુન્શ-વિન્સેન્ટે ભારતની અનોખી વિકાસ યાત્રા માટે આગામી 10 વર્ષ માટેના કાર્ય મુદ્દાઓની રૂપરેખા આપી હતી. તેમણે વધુમાં કહ્યું કે, ભારતનો IP પ્રોફાઇલ નાનો છે પરંતુ છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં તેમાં વધારો થયો છે, ભારતીય મૂળના પેટન્ટ ફાઇલિંગમાં વધારો થયો છે અને દેશ નજીકના ભવિષ્યમાં વધુ S&T ક્લસ્ટર ઉમેરશે.

આ વર્કશોપમાં નવીનતા અને ટેકનોલોજી ક્ષેત્રના પ્રખ્યાત નેતાઓના નેતૃત્વમાં અનેક ઇન્ટરેક્ટિવ ચર્ચાઓ યોજાઈ હતી. “ભારત ઇનોવેટ્સ: ઓવરવ્યૂ ઓફ ધ નેશનલ ઇનોવેશન ઇકોસિસ્ટમ” વિષય પરના સત્રમાં નવીનતા-મૈત્રીપૂર્ણ ભારત બનાવવા માટેની વ્યૂહરચનાઓની શોધ કરવામાં આવી હતી, જેનું સંચાલન અટલ ઇનોવેશન મિશનના ભૂતપૂર્વ એમડી ડૉ. આર. રામનન દ્વારા કરવામાં આવ્યું હતું. ત્યારબાદ “નવાચાર નીતિ અને રાજ્ય યોજનામાં: શ્રેષ્ઠમાંથી શીખવું” વિષય પર એક સત્ર યોજાયું હતું, જેમાં નવીનતાને પ્રોત્સાહન આપવા માટે રાજ્ય-સ્તરીય પહેલો અને શ્રેષ્ઠ પ્રથાઓ પર પ્રકાશ પાડવામાં આવ્યો હતો. જેની અધ્યક્ષતા ભારત સરકારના વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજી વિભાગના NCSTCના વડા ડૉ. રશ્મિ શર્માએ કરી હતી.

એક અન્ય જ્ઞાનવર્ધક સત્ર, “નવચાર કે સારથી: પાયોનિયરિંગ ઇનોવેશન્સ”માં ગ્રાસરૂટ ઇનોવેટર્સ અને સ્ટાર્ટ-અપ્સની પ્રેરણાદાયી વાર્તાઓ પર ચર્ચા કરવામાં આવી હતી. જેનું સંચાલન નેશનલ ઇનોવેશન ફાઉન્ડેશન (NIF) ના ડિરેક્ટર ડૉ. અરવિંદ રાનાડે દ્વારા કરવામાં આવ્યું હતું. વધુમાં, “વિશ્વમાં ઉભરતા ભારત: ભારતના વૈશ્વિક ઇનોવેશન ફૂટપ્રિન્ટને મજબૂત બનાવવું” એ વૈશ્વિક ઇનોવેશન લેન્ડસ્કેપમાં ભારતની વધતી હાજરી પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કર્યું. જેમાં આંતરરાષ્ટ્રીય નિષ્ણાતો ખાસ કરીને વર્લ્ડ ઇન્ટેલેક્ચ્યુઅલ પ્રોપર્ટી ઓર્ગેનાઇઝેશનના ડૉ. સાચા વુન્સ-વિન્સેન્ટ અને ગુજરાત ટેકનોલોજીકલ યુનિવર્સિટીના વાઇસ ચાન્સેલર ડૉ. રાજુલ ગજ્જરનું મુખ્ય યોગદાન હતું.

સંમેલનનું સમાપન ભવિષ્યની કાર્યયોજનાઓ પર એક વ્યવહારિક ચર્ચાની સાથે થયું. જેનું નેતૃત્વ સભ્ય ડૉ. વી.કે. સારસ્વતે કર્યું, જેમાં નીતિ આયોગના વરિષ્ઠ અધિકારીઓ, ગુજરાત રાજ્ય સરકારના વરિષ્ઠ પ્રતિનિધિઓ અને CSIRના ભૂતપૂર્વ DG અને વૈજ્ઞાનિક અને ઔદ્યોગિક સંશોધન વિભાગના સચિવ સાથે ભાવિ કાર્ય યોજનાઓ પર સમજદારીભરી ચર્ચા સાથે આ પરિષદનું સમાપન થયું હતું. સમાપન સત્રમાં નવીનતાને આગળ ધપાવવામાં ગુજરાતની મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા પર ભાર મૂકવામાં આવ્યો હતો. તેમજ રાજ્યની પ્રગતિશીલ નીતિઓ, સંશોધનમાં રોકાણ અને સ્ટાર્ટઅપ-મૈત્રીપૂર્ણ ઇકોસિસ્ટમને પ્રોત્સાહન આપવાની પ્રતિબદ્ધતા પર ભાર મૂકવામાં આવ્યો હતો.