વૈજ્ઞાનિકોને પેસિફિક મહાસાગરમાં બનતી વિશ્વની સૌથી અણધારી ઘટનાનો સંકેત મળી ગયો છે. આ જાણીને બધાને નવાઈ લાગે છે. આ ઘટના પર સંશોધન કરી રહેલા વૈજ્ઞાનિકોએ કહ્યું કે 10 મિલિયન વર્ષ પહેલાં પૃથ્વી પર કંઈક અસાધારણ ઘટના બની હશે. પેસિફિક મહાસાગરના તળિયામાંથી લેવામાં આવેલા ખડકોના નમૂનાઓ પરના સંશોધનમાં તે સમયગાળા દરમિયાન કિરણોત્સર્ગી રાસાયણિક તત્વ ‘બેરિલિયમ-10’ માં વિચિત્ર વધારો થયો હોવાનું બહાર આવ્યું છે.
‘નેચર કોમ્યુનિકેશન્સ’ માં પ્રકાશિત આ સંશોધને ભૂસ્તરશાસ્ત્રીઓ માટે મહાસાગરોના ઊંડાણમાંથી મેળવેલા નમૂનાઓમાંથી ભૂતકાળની ઘટનાઓની તારીખ નક્કી કરવાના નવા રસ્તા ખોલ્યા છે. પરંતુ બેરિલિયમ-10 માં અસમપ્રમાણતાનું કારણ હજુ સુધી જાણી શકાયું નથી. શું આ વૈશ્વિક સમુદ્રી પ્રવાહોમાં મોટા ફેરફારો, તારાના મૃત્યુ અથવા બે કે તેથી વધુ તારાઓ વચ્ચેના અથડામણને કારણે થઈ શકે છે?
સંશોધકે પોતાની આંખોથી જે જોયું તે કહ્યું
એક વૈજ્ઞાનિકે કહ્યું કે સમુદ્રના ઊંડાણમાં અત્યંત ધીમી ગતિએ ફરતા ખડકોને કારણે હું પૃથ્વી પર સ્ટારડસ્ટ શોધી રહ્યો છું. આ પહેલાં, મેં એન્ટાર્કટિકામાં બરફ સાફ કર્યો છે. આ વખતે, સમુદ્રના ઊંડાણમાં શોધખોળ કરવામાં આવી છે. લગભગ 5,000 મીટરની ઊંડાઈ પર, પેસિફિક મહાસાગરના પાતાળ પ્રદેશે ક્યારેય પ્રકાશ જોયો નથી, છતાં ત્યાં કંઈક ખીલે છે. ધાતુના પાણીની નીચે રહેલા ખડકો, જેને ‘ફેરોમેંગેનીઝ પોપડો’ કહેવાય છે, તે પાણીમાં ઓગળેલા ખનિજોના ધીમા અને લાંબા ગાળાના સ્થિરીકરણ દ્વારા વિકસે છે. તેઓ દસ લાખ વર્ષોમાં ફક્ત થોડા મિલીમીટર વધે છે. (ગુફાઓમાં સ્ટેલેક્ટાઈટ્સ અને સ્ટેલેગ્માઈટ સમાન રીતે ઉગે છે, પરંતુ હજારો ગણી ઝડપથી.) આ પ્રક્રિયા લાખો વર્ષોથી ફેરોમેંગેનીઝ પોપડાઓને સ્ટારડસ્ટ ‘કેપ્ચર’ કરવા માટે એક આદર્શ સ્થળ બનાવે છે.
૧૯૭૬ માં મધ્ય પેસિફિક ક્ષેત્રમાં ફેરોમેંગેનીઝ પોપડો મળી આવ્યો હતો
કિરણોત્સર્ગી રાસાયણિક તત્વ બેરિલિયમ-10 નો ઉપયોગ કરીને રેડિયોમેટ્રિક ડેટિંગ દ્વારા આ સ્તરોની ઉંમર નક્કી કરી શકાય છે. જ્યારે અત્યંત ઊર્જાવાન કોસ્મિક કિરણો હવાના અણુઓ સાથે અથડાય છે ત્યારે આ રાસાયણિક તત્વ ઉપલા વાતાવરણમાં સતત ઉત્પન્ન થાય છે. આ અથડામણ આપણા વાતાવરણના મુખ્ય ઘટકો – નાઇટ્રોજન અને ઓક્સિજન – ને નાના ટુકડાઓમાં વિભાજીત કરે છે. સ્ટારડસ્ટ અને બેરિલિયમ-10 બંને આખરે પૃથ્વીના મહાસાગરોમાં પ્રવેશ કરે છે જ્યાં તેઓ વધતા ‘ફેરોમેંગેનીઝ પોપડા’માં સમાવિષ્ટ થાય છે. ૧૯૭૬માં મધ્ય પેસિફિકમાંથી સૌથી મોટા ફેરોમેંગેનીઝ પોપડામાંથી એક મળી આવ્યું હતું.
વૈજ્ઞાનિકોએ શું શોધી કાઢ્યું
પરિણામો દર્શાવે છે કે છેલ્લા 10 મિલિયન વર્ષોમાં આ સ્તર ફક્ત 3.5 સેન્ટિમીટર વધ્યું હતું અને 200,000 વર્ષથી વધુ જૂનું હતું. કિરણોત્સર્ગી ક્ષય ખૂબ જ જટિલ પ્રક્રિયા પછી થાય છે. આનો અર્થ એ થયો કે તે સમયે કોઈ વસ્તુએ સ્તરમાં વધારાનું બેરિલિયમ-10 દાખલ કર્યું હશે. વિજ્ઞાનની દુનિયામાં શંકાવાદ મહત્વપૂર્ણ છે. ભૂલો ટાળવા માટે રાસાયણિક તૈયારીઓ કરવામાં આવી હતી અને માપન ઘણી વખત લેવામાં આવ્યું હતું. લગભગ 3,000 કિલોમીટર દૂરના સ્થળોએથી વિવિધ સ્તરોનું વિશ્લેષણ કર્યા પછી, પરિણામ આવ્યું કે લગભગ એક કરોડ વર્ષ પહેલાં પેસિફિક મહાસાગરમાં બેરિલિયમ-10 નામના કિરણોત્સર્ગી રાસાયણિક તત્વમાં વિચિત્ર વધારો થયો હતો.
આ ઘટના ૧ કરોડ વર્ષ પહેલાં કેમ બની હતી?
ગયા વર્ષે, એક આંતરરાષ્ટ્રીય અભ્યાસમાં જાણવા મળ્યું હતું કે એન્ટાર્કટિક સર્કમ્પોલર કરંટ નામના તરંગો લગભગ 12 મિલિયન વર્ષો પહેલા તીવ્ર બન્યા હતા, જે એન્ટાર્કટિક મહાસાગરના વર્તમાન આકારને પ્રભાવિત કરે છે. શું પેસિફિકમાં બેરિલિયમ-10-સંકળાયેલ આધુનિક વૈશ્વિક સમુદ્ર પરિભ્રમણ આની શરૂઆત કરી શકે છે? જો સમુદ્રી પ્રવાહો જવાબદાર હોત, તો બેરિલિયમ-10 પૃથ્વી પર અસમાન રીતે વહેંચાયેલું હોત અને કેટલાક નમૂનાઓમાં બેરિલિયમ-10 ની ઉણપ જોવા મળશે. બધા મુખ્ય મહાસાગરો અને બંને ગોળાર્ધમાંથી મળેલા નવા નમૂનાઓ આપણને આ પ્રશ્નનો જવાબ આપવામાં મદદ કરી શકે છે.
