શું છે વચગાળાનું બજેટ? 1 ફેબ્રુઆરીએ નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણ કરશે રજૂ

ડિસેમ્બર મહિનો પૂરો થવા જઈ રહ્યો છે અને નવા વર્ષની શરૂઆત થવા જઈ રહી છે. સરકાર દ્વારા 1 ફેબ્રુઆરીએ વચગાળાનું બજેટ રજૂ કરવામાં આવશે. આ વખતે નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણ સામાન્ય બજેટને બદલે વચગાળાનું બજેટ રજૂ કરશે. પરંપરા મુજબ, જે વર્ષે લોકસભાની ચૂંટણી થાય છે, ત્યારે કેન્દ્ર આખા નાણાકીય વર્ષના બદલે થોડા મહિના માટે બજેટ રજૂ કરે છે. ચૂંટણી પછી, નવી સરકાર દ્વારા સંપૂર્ણ બજેટ રજૂ કરવામાં આવે છે. ચાલો જાણીએ કે વચગાળાનું બજેટ શું છે અને તે સંપૂર્ણ બજેટથી કેવી રીતે અલગ છે?

સરકાર દ્વારા વચગાળાનું બજેટ રજૂ કરવામાં આવે છે જ્યારે સામાન્ય ચૂંટણી સમયે સરકાર માટે સંપૂર્ણ બજેટ રજૂ કરવું શક્ય ન હોય. આવું ત્યારે થાય છે જ્યારે સરકારના કાર્યકાળના છેલ્લા વર્ષમાં સામાન્ય ચૂંટણીઓ યોજાવાની હોય છે. વચગાળાના બજેટમાં સરકાર નાણાકીય વર્ષના બાકીના ભાગ માટે આવક અને ખર્ચના અંદાજો રજૂ કરે છે. આ અંદાજ સામાન્ય રીતે સંપૂર્ણ બજેટને અનુરૂપ હોય છે, પરંતુ તેમાં કેટલાક ફેરફારો થઈ શકે છે. પરંપરા મુજબ વચગાળાનું બજેટ રજૂ કર્યા બાદ તેને આગામી સરકાર પર છોડી દેવામાં આવે છે. નવી સરકારની રચના બાદ સામાન્ય બજેટ રજૂ કરવામાં આવે છે.

દેશમાં વચગાળાનું બજેટ સૌપ્રથમ મોરારજી દેસાઈએ 1962-63માં રજૂ કર્યું હતું. ત્યારથી, ભારતમાં ઘણી વખત વચગાળાનું બજેટ રજૂ કરવામાં આવ્યું છે. અગાઉ 2019 માં, મોદી સરકારના પ્રથમ કાર્યકાળના છેલ્લા વર્ષમાં, રેલ્વે પ્રધાન પીયૂષ ગોયલે વચગાળાનું બજેટ રજૂ કર્યું હતું. તત્કાલિન નાણાપ્રધાન અરુણ જેટલીની નાદુરસ્ત તબિયતના કારણે રેલવે પ્રધાન પીયૂષ ગોયલે વચગાળાનું બજેટ રજૂ કર્યું હતું. વચગાળાનું બજેટ નાણાકીય વર્ષના બાકીના સમયગાળા માટે નાણાંની વ્યવસ્થા કરવામાં સરકારને મદદ કરે છે.

વચગાળાના બજેટ અને સામાન્ય બજેટ વચ્ચેનો તફાવત

વચગાળાના બજેટ અને સામાન્ય બજેટ બંનેમાં સરકારી ખર્ચ માટે સંસદમાંથી મંજૂરી લેવામાં આવે છે. સામાન્ય રીતે સરકાર વચગાળાના બજેટમાં કોઈ નીતિ વિષયક નિર્ણય લેતી નથી. જો કે, આવી કોઈ જવાબદારી નથી. પરંતુ પરંપરા મુજબ, ચૂંટણી પછી રચાયેલી નવી સરકાર તેની નીતિઓ અનુસાર નિર્ણયો લે છે અને જરૂરિયાતોને ધ્યાનમાં રાખીને જાહેરાતો કરે છે. કેટલાક નાણા મંત્રીઓએ અગાઉના વચગાળાના બજેટમાં ટેક્સના દરમાં ઘટાડો કરવા જેવા નીતિગત નિર્ણયો લીધા છે. 2019ના વચગાળાના બજેટમાં પગારદાર વર્ગને આવકવેરામાં રાહત આપવામાં આવી હતી.

વચગાળાના બજેટ અને વોટ ઓન એકાઉન્ટ વચ્ચેનો તફાવત

જ્યારે કેન્દ્ર સરકાર સંસદ પાસેથી આખા વર્ષના બદલે બાકીના થોડા મહિના માટે જરૂરી ખર્ચ માંગે છે, ત્યારે તેને વચગાળાના બજેટને બદલે વોટ ઓન એકાઉન્ટ કહેવામાં આવે છે. વોટ ઓન એકાઉન્ટ અને વચગાળાનું બજેટ બંને થોડા મહિના માટે છે. પરંતુ બંનેની રજૂઆતમાં તફાવત છે. વચગાળાના બજેટમાં સરકારે ખર્ચ કરતાં વધારાની આવકની વિગતો પણ આપવી પડે છે. જ્યારે વોટ ઓન એકાઉન્ટમાં માત્ર ખર્ચ માટે સંસદ પાસેથી મંજૂરી માંગવામાં આવે છે.