મંગળવારે એક મહત્વપૂર્ણ નિર્ણયમાં, સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું કે લોટરી પર ટેક્સ લાદવાનો અધિકાર ફક્ત રાજ્ય સરકારોને જ રહેશે; કેન્દ્ર સરકાર તેના પર ટેક્સ લગાવી શકતી નથી. આ નિર્ણય ન્યાયાધીશ બી.વી. નાગરત્ના અને સતીશ ચંદ્ર શર્માની બેન્ચ દ્વારા આપવામાં આવ્યો હતો, જેમાં લોટરી વિતરકો પર સેવા કર લાદવાના કેન્દ્ર સરકારના પ્રયાસને ગેરબંધારણીય જાહેર કરવામાં આવ્યો હતો. કોર્ટે સ્પષ્ટતા કરી કે બંધારણની રાજ્ય યાદીની એન્ટ્રી 62 હેઠળ “સટ્ટા અને જુગાર” તરીકે વર્ગીકૃત કરાયેલી લોટરીઓ સંપૂર્ણપણે રાજ્યોના અધિકારક્ષેત્રમાં આવે છે.
કેન્દ્રની દલીલ અને સુપ્રીમ કોર્ટનો નિર્ણય
કેન્દ્ર સરકારે લોટરીના વિતરણ અને માર્કેટિંગ સાથે સંકળાયેલી કંપનીઓ પર સર્વિસ ટેક્સ લાદવાનો પ્રયાસ કર્યો. સરકારે દલીલ કરી હતી કે તેને નાણા કાયદા હેઠળ કરપાત્ર “સેવા” ગણવી જોઈએ. જોકે, સુપ્રીમ કોર્ટે આ દલીલને ફગાવી દીધી અને સ્પષ્ટ કર્યું કે રાજ્યો અને લોટરી વિતરકો વચ્ચેનો સંબંધ “મુખ્ય થી મુખ્ય” છે, “મુખ્ય થી એજન્ટ” નથી. તેથી, તેના પર સર્વિસ ટેક્સ લગાવી શકાતો નથી.
કેન્દ્રએ અગાઉ પણ પ્રયાસ કર્યો હતો
કેન્દ્ર સરકારે ૧૯૯૪, ૨૦૧૦ અને ૨૦૧૫માં નાણા કાયદામાં સુધારો કરીને લોટરી સંબંધિત પ્રવૃત્તિઓને કરવેરાના દાયરામાં લાવવાનો પ્રયાસ કર્યો. આ સુધારાઓ હેઠળ, લોટરી વિતરણને “વ્યવસાય સહાયક સેવાઓ” તરીકે વર્ગીકૃત કરવામાં આવ્યું હતું, પરંતુ 2012 અને 2015 ની વચ્ચે સિક્કિમ હાઇકોર્ટ દ્વારા તેને ગેરબંધારણીય જાહેર કરવામાં આવ્યું હતું. હવે સુપ્રીમ કોર્ટે પણ હાઈકોર્ટના આ નિર્ણયને માન્ય રાખ્યો છે.
કેસની પૃષ્ઠભૂમિ
આ કેસ કેન્દ્ર સરકાર દ્વારા ફ્યુચર ગેમિંગ એન્ડ હોટેલ સર્વિસીસ અને સમિટ ઓનલાઈન ટ્રેડ સોલ્યુશન્સ જેવી કંપનીઓ સામે દાખલ કરવામાં આવેલી અપીલ સાથે સંબંધિત હતો. આ કંપનીઓને અગાઉ હાઈકોર્ટમાંથી રાહત મળી હતી, જેને હવે સુપ્રીમ કોર્ટે પણ માન્ય રાખી છે.
ભારતમાં લોટરી અંગે વિવિધ રાજ્યોનું વલણ
કેરળ, સિક્કિમ, નાગાલેન્ડ અને પશ્ચિમ બંગાળ જેવા કેટલાક રાજ્યો લોટરીને મંજૂરી આપે છે અને તેમાંથી આવક ઉત્પન્ન કરે છે. તે જ સમયે, ગુજરાત, ઉત્તર પ્રદેશ અને બિહાર જેવા રાજ્યોમાં લોટરી પર પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો છે કારણ કે તે વ્યસન અને આર્થિક શોષણનું કારણ માનવામાં આવે છે. “સટ્ટો અને જુગાર” બંધારણની રાજ્ય યાદીની એન્ટ્રી 34 હેઠળ રાજ્યોના ક્ષેત્રમાં આવે છે. તેથી, રાજ્યને લોટરીને મંજૂરી આપવી કે નહીં તે નક્કી કરવાનો સંપૂર્ણ અધિકાર છે.
