આ 5 શહેરોની હાલત પણ થશે બેંગલુરુ જેવી, પાણી માટે પડી શકે છે ફાંફા!

આજે વિશ્વ જળ દિવસ છે. આ પ્રસંગે મને રહીમદાસનું એક યુગલ યાદ આવે છે. તેણે કહ્યું છે…’રહીમના પાણી રાખી, પાણી વિના બધું જ નષ્ટ થઈ જાય છે…’ રહીમદાસને અત્યારની પરિસ્થિતિ બહુ પહેલા જ સમજાઈ ગઈ હતી કે ભવિષ્યમાં પાણી કેટલું મહત્ત્વનું છે? તેમના કપલનો સાદો અર્થ એ છે કે પાણી વિના બધું સંભળાય છે… તેના વિના લોકોનું જીવન અર્થહીન બની જાય છે. બીજી એક વાત તમે હંમેશા સાંભળી હશે કે ‘પાણી એ જીવન છે’. પાણી વિના આવતીકાલની કલ્પના કરી શકાતી નથી.

પૃથ્વી પર જળ સંકટ સતત વધી રહ્યું છે. ભારત સહિત વિશ્વના ઘણા દેશો તેની પકડમાં છે. જો આપણે ભારતની વાત કરીએ તો તાજેતરમાં જ બેંગલુરુમાં પાણી માટે હોબાળો થયો હતો. 3000 થી વધુ બોરવેલ સુકાઈ ગયા છે. હજારો લોકો પાણી માટે તડપવા લાગ્યા. પરિસ્થિતિ એકદમ ખરાબ થઈ ગઈ હતી. લોકો સુધી પાણી પહોંચતું બંધ થઈ ગયું હતું. ટેન્કર માલિકો વધુ પૈસા વસૂલવા લાગ્યા. બેંગલુરુમાં પાણીની વધતી કટોકટી વચ્ચે 500 રૂપિયામાં વેચાતા ટેન્કરની કિંમત 2000 રૂપિયા થઈ ગઈ છે. વિકાસની વધતી જતી ગતિ વચ્ચે પાણીનું સંકટ સતત ઘેરી બની રહ્યું છે.

ભારતમાં જળ સંસાધનો માત્ર 4 ટકા છે

આવી સ્થિતિમાં, વિશ્વ જળ દિવસ (22 માર્ચ) પર, અમે તમને જણાવવા જઈ રહ્યા છીએ કે બેંગલુરુ સિવાય ભારતમાં પાંચ વધુ શહેરો છે, જે ભવિષ્યમાં ‘બેંગલુરુ’ જેવી સ્થિતિનો સામનો કરી શકે છે. મતલબ કે આ શહેરોમાં પણ પાણી માટે હોબાળો થઈ શકે છે. આ પાંચ શહેરોમાં દિલ્હી, રાજસ્થાનનું જયપુર, પંજાબનું ભટિંડા, મુંબઈ અને ચેન્નાઈનો સમાવેશ થાય છે. નિષ્ણાતો કહે છે કે જળ સંકટ એ દેશવ્યાપી મુદ્દો છે. ભારતમાં વિશ્વની 18 ટકા વસ્તી છે પરંતુ જળ સંસાધનો માત્ર 4 ટકા છે.

40 ટકા ભારતીયોને પાણી નહીં મળે

નિષ્ણાતોએ જણાવ્યું હતું કે ભારતનો મુખ્ય જળાશય પાંચ વર્ષમાં તેના સૌથી નીચા માર્ચ સ્તરે છે. નીતિ આયોગના એક રિપોર્ટ અનુસાર, 2030 સુધીમાં 40 ટકા ભારતીયોને પીવાનું પાણી નહીં મળે. લગભગ 600 મિલિયન ભારતીયો પહેલાથી જ ગંભીર જળ સંકટનો સામનો કરી રહ્યા છે. રિપોર્ટમાં ભૂગર્ભજળની ચિંતાજનક ઉપલબ્ધતા ધરાવતા 21 શહેરોનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે. જેમાં દિલ્હી, ગુરુગ્રામ, ગાંધીનગર, જયપુર, ચેન્નાઈ, હૈદરાબાદ, આગ્રા, ઈન્દોર, અમૃતસર, વેલ્લોર, ચેન્નઈ, લુધિયાણાનો સમાવેશ થાય છે.

આ 5 શહેરોની હાલત પણ બેંગલુરુ જેવી હશે

જળ સંરક્ષણવાદી દિવાન સિંહે તે પાંચ શહેરોની યાદી બનાવી છે, જે ટૂંક સમયમાં બેંગલુરુ જેવા જળ સંકટનો સામનો કરી શકે છે. આ પાંચ શહેરોમાં દિલ્હી, રાજસ્થાનનું જયપુર, પંજાબનું ભટિંડા, મુંબઈ અને ચેન્નાઈનો સમાવેશ થાય છે.

દિલ્હીઃ દિલ્હીની વસ્તી 2.4 કરોડ છે. અહીં વરસાદ 600 મીમી પ્રતિ મિનિટ છે, જે જરૂરિયાત કરતા ઘણો ઓછો છે. દિલ્હી તેની પાણીની જરૂરિયાતના 50 ટકા માટે હરિયાણા, ઉત્તર પ્રદેશ અને પંજાબ પર નિર્ભર છે. જો આ રાજ્યો ઇનકાર કરશે તો દિલ્હી વિનાશના આરે આવી જશે.

મુંબઈઃ મુંબઈ સમુદ્ર કિનારે આવેલું છે. અહીં ભારે વરસાદ પડે છે. મુંબઈ સારા જળ સંસાધનોથી સમૃદ્ધ છે પરંતુ ઝડપી શહેરીકરણ અને વસ્તી વિસ્ફોટને ધ્યાનમાં રાખીને, જળ સંસાધન વ્યવસ્થાપન અસરકારક નથી, તેથી ભવિષ્યમાં અહીં પાણીની અછત હોઈ શકે છે.

જયપુરઃ જયપુર તેની પાણીની જરૂરિયાત માટે બાણગંગા નદી પર બનેલા રામગઢ ડેમ પર નિર્ભર છે. તેનું ભૂગર્ભજળનું સ્તર નીચે જઈ રહ્યું છે. શહેરે તેના મર્યાદિત સંસાધનોમાં રહેવું પડશે નહીં તો અહીં પણ પાણીની કટોકટી સર્જાઈ શકે છે.

ભટિંડાઃ પંજાબમાં પાંચ નદીઓ હોવા છતાં પણ તેનો કૃષિ પાણીનો વપરાશ જળ સંસાધનો કરતાં ઘણો વધારે છે. નીતિ આયોગના રિપોર્ટમાં પંજાબના ઘણા શહેરો જળ સંકટના જોખમમાં છે.

ચેન્નાઈ: દરિયાકાંઠાના શહેર ચેન્નાઈમાં 1400 મીમીનો ભારે વરસાદ પડે છે, જે દિલ્હીના વરસાદ કરતા બમણો છે અને વસ્તી ઘણી ઓછી છે. તેમ છતાં જળાશયો અને ભૂગર્ભજળના સ્તરના કોન્ક્રીટાઇઝેશન અને ગેરવહીવટને કારણે તેને પાણીની સમસ્યાનો સામનો કરવો પડી શકે છે.

સંસાધનોના ગેરવહીવટને સુધારવું જરૂરી 

પાણીની અછત એ માનવસર્જિત આપત્તિ છે, તેથી સંસાધનના ગેરવહીવટને સુધારવું મહત્વપૂર્ણ છે. દિવાન સિંહે કહ્યું કે અમે ટિકીંગ બોમ્બ પર બેઠા છીએ. જ્યાં ઉપભોગ છે, ત્યાં છે તેના કરતાં વધુ વપરાશ છે. ઉદાહરણ તરીકે, દિલ્હી પડોશી રાજ્યોમાંથી પાણી લઈ રહ્યું છે, જ્યાં પહેલાથી જ પાણીની અછત છે. સિંહે વધુમાં જણાવ્યું હતું કે 1977 થી, દિલ્હી જલ બોર્ડ સતત બાંધકામ માટે પરવાનગી આપી રહ્યું છે, તેમ છતાં શહેરમાં વધુ પાણી નથી. તમને જણાવી દઈએ કે બેંગલુરુમાં 14 હજારથી વધુ બોરવેલ છે જેમાંથી 6900 સુકાઈ ગયા છે. ઘણા પર અતિક્રમણ થયું છે અને ઘણા વરસાદ વગર સુકાઈ ગયા છે. બેંગલુરુને 2,600 MLD પાણીની જરૂર છે, જેમાંથી 1470 MLD કાવેરી નદીમાંથી અને 650 MLD બોરવેલમાંથી આવે છે.