જો WTOની બેઠકમાં આ મુદ્દે સહમતિ ન બની તો ભારત લેશે આ પગલાં, આ દેશોને કરવો પડશે મુશ્કેલીનો સામનો

WTOની બેઠક અનિર્ણાયક તરફ આગળ વધી રહી છે. બેઠકના પાંચમા દિવસે સામૂહિક નિવેદન જારી કરવાના પ્રયાસો ચાલુ છે. પરંતુ વિવાદિત મુદ્દાઓને ઉકેલવામાં કોઈ પ્રગતિ જોવા મળી નથી. કૃષિ, ઈ-કોમર્સ અને માછીમારી પર વિકસિત દેશોના આગ્રહને જોઈને ભારતે પોતાનું વલણ કડક બનાવ્યું છે. મંત્રણાને બચાવવાના છેલ્લા પ્રયાસો વચ્ચે, ભારતીય પક્ષ સાથે સંકળાયેલા સૂત્રોએ જણાવ્યું હતું કે ભારતે સર્વસંમતિ સુધી પહોંચવા માટે શ્રેષ્ઠ પ્રયાસો કર્યા છે પરંતુ દેશના હિત સાથે સમાધાન કરી શકાય નહીં. તેઓ કૃષિના મુદ્દે મડાગાંઠનો ઉલ્લેખ કરી રહ્યા હતા. એક અધિકારીએ કહ્યું કે WTOને સફળ બનાવવાની જવાબદારી દરેકની છે અને એકલા ભારતની નહીં.

ભારત છેલ્લી આશા છે: આ બેઠકમાં ભારત દરેક રીતે કેન્દ્રમાં રહ્યું છે. WTOના ડાયરેક્ટર જનરલ અને યજમાન અધ્યક્ષ ભારતની મદદથી સર્વસંમતિ સુધી પહોંચવા માટે છેલ્લા પ્રયાસો કરી રહ્યા છે. મંત્રણાના પાંચમા દિવસે બેઠકનું સમાપન સત્ર હવે સ્થાનિક સમય મુજબ રાત્રે 8 વાગ્યા સુધી લંબાવવામાં આવ્યું છે. સુધારેલા કાર્યક્રમ મુજબ, તે બપોરે 3 વાગ્યે યોજાવાનું હતું. સર્વસંમતિ બનાવવાના પ્રયાસો પણ નબળા પડી રહ્યા છે. અમેરિકાના વેપાર મંત્રી કેથરીન તાઈ પરત ફર્યા છે. ડાયરેક્ટર જનરલ ઓકોજોન ઇવેલા એ યજમાન અમીરાતનો પ્રયાસ છે કે દરેકને નિવેદન પર સંમત થાય. જોકે વેપારી રાજદ્વારીઓના અભિવ્યક્તિઓ નિરાશા વ્યક્ત કરી રહ્યા છે. ઘણા અધિકારીઓએ જણાવ્યું હતું કે ચોક્કસ મુદ્દાઓ પર મડાગાંઠ મીટિંગના પ્રથમ દિવસની જેમ જ હતી.

ભારત માટે વધુ સારું: જો કે, ભારત માટે WTOની બેઠક રાજકીય અને વેપાર મુત્સદ્દીગીરી બંને રીતે સંતુલિત રહી છે. વેપાર મુત્સદ્દીગીરીમાં ભારતે ચીનને રોકાણના મુદ્દાને એજન્ડામાં લાવવાથી રોકી હતી. થાઈલેન્ડના ડબલ્યુટીઓ એમ્બેસેડરની ટિપ્પણી પર ભારતના વિરોધને કારણે થાઈ રાજદૂતને પરત મોકલવામાં આવ્યા હતા. માછીમારીના કિસ્સામાં નાના માછીમારોના હિતોને એજન્ડામાં સામેલ કરવામાં સફળતા મળી છે. બીજી તરફ રાજકીય રીતે ભારત ખેડૂતોના હિત સાથે સમાધાન ન કરવાનો સંદેશ લઈને આવી રહ્યું હોય તેવું લાગી રહ્યું છે.

ભારતીય પક્ષ સૂચવે છે કે ખાદ્ય સુરક્ષા અને અનાજ સબસિડીના મુદ્દાઓ બાલી બેઠકમાંથી ભારત દ્વારા આપવામાં આવેલી છૂટ છે. જો વિશ્વના દેશોએ તેમાં સુધારો કરવો હોય તો તેણે કાયમી ઉકેલ આપવો પડશે નહીં તો ભારત અનાજની ખરીદીમાં જે છૂટ બાલીમાં આપવામાં આવી હતી તેની સાથે આગળ વધશે. સૂત્રોનું કહેવું છે કે ઈ-કોમર્સને કસ્ટમ ડ્યુટીમાંથી મુક્તિ આપવાના મુદ્દે ચર્ચા ચાલી રહી છે, ભારત કોઈપણ નક્કર ખાતરી વિના આ જોગવાઈ ચાલુ રાખવા માટે સહમત થશે નહીં.

મીટિંગની અંદર એવું બહાર આવ્યું હતું કે બ્રાઝિલે કૃષિ અને ખાદ્ય સંગ્રહ પરના કરારને અવરોધિત કર્યો હતો, જ્યારે યુરોપિયન સમુદાયના દેશો ઇ-કોમર્સ મુક્તિ ચાલુ રાખવા પર અડગ હતા. વિદેશથી ભારતમાં આવતા રેમિટન્સ પર અમેરિકાએ કડક વલણ અપનાવ્યું છે, જ્યારે ચીન માછીમારી સબસિડી ઘટાડવાના પ્રસ્તાવને અવરોધી રહ્યું છે.