પૃથ્વીથી દૂર જઈ રહ્યો છે ચંદ્ર, દર વર્ષે ૩.૮ સેમી સરકી રહ્યો છે

નવી દિલ્હી, ભારતીય અવકાશ સંશોધન દ્વારા મોકલવામાં આવેલ ચંદ્રયાન-૩ બે દિવસ પછી એટલે કે ૨૩ ઓગસ્ટે ચંદ્રના દક્ષિણ ધ્રુવ પર સોફ્ટ લેન્ડિંગ કરશે. મજાની વાત એ છે કે માણસ સતત ચંદ્રની નજીક જવાનો પ્રયત્ન કરતો રહે છે. તે જ સમયે, ચંદ્ર દર વર્ષે ધીમે ધીમે પૃથ્વીથી દૂર જઈ રહ્યો છે. ચંદ્ર પૃથ્વીથી દૂર જવાની પ્રક્રિયા લાખો વર્ષોથી ચાલી રહી છે. જોકે, ખગોળશાસ્ત્રીઓને લગભગ ૬૦ વર્ષ પહેલા આ વિશે માહિતી મળી હતી. હવે વૈજ્ઞાનિકોએ ચંદ્રને દૂર કરવાની ગતિ અને તેની અસરનો અંદાજ લીધો છે.

ખગોળશાસ્ત્રીઓના મતે, ચંદ્ર દર વર્ષે પૃથ્વીથી લગભગ ૩.૮ સેમી દૂર જઈ રહ્યો છે. વૈજ્ઞાનિકોનું કહેવું છે કે, તેનું કારણ અંતરિક્ષમાં ભારે ગ્રહો છે. ખગોળશાસ્ત્રીઓ કહે છે કે ગેલેક્સીમાં ગ્રહો છે. દરેક ગ્રહનું પોતાનું સંતુલન હોય છે. બધા ગ્રહો એકબીજાને આકર્ષે છે. જેના કારણે ચંદ્ર પૃથ્વીથી દૂર જઈ રહ્યો છે. વિજ્ઞાનીઓનું માનવું છે કે અવકાશની ઘટનાને કારણે પૃથ્વી પરથી ડાયનાસોરની પ્રજાતિ સંપૂર્ણપણે અદૃશ્ય થઈ ગઈ. વિજ્ઞાનીઓનું કહેવું છે કે, અબજો વર્ષોથી પૃથ્વીના સૌરમંડળથી દૂર જતા ચંદ્રની પ્રક્રિયાને કારણે આપણા દિવસની લંબાઈ બદલાઈ રહી છે. એક નવા સંશોધને આ ખગોળીય ઘટનામાં રસ થોડો વધુ વધાર્યો છે.

હાલમાં, ચંદ્ર આપણા ગ્રહ પૃથ્વીથી લગભગ ૩ લાખ ૮૪ હજાર ૪૦૦ કિમી દૂર છે. વૈજ્ઞાનિકોના મતે લગભગ ૨૪૫ કરોડ વર્ષ પહેલા ચંદ્ર પૃથ્વીથી લગભગ ૩ લાખ ૨૧ હજાર ૮૬૯ કિલોમીટરના અંતરે હતો. બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો આ સમયગાળા દરમિયાન પૃથ્વી અને ચંદ્ર વચ્ચેનું અંતર ૬૨ હજાર ૫૩૧ કિમી વધી ગયું છે. હવે જેમ જેમ ચંદ્ર પૃથ્વીથી દૂર જઈ રહ્યો છે તેમ તેમ આપણા દિવસના કલાકો વધી રહ્યા છે. ખગોળશાસ્ત્રીઓનું અનુમાન છે કે, ૨૪૫ મિલિયન વર્ષો પહેલા, જ્યારે ચંદ્ર પૃથ્વીની હવેની તુલનામાં વધુ નજીક હતો, ત્યારે એક દિવસમાં માત્ર ૧૬.૯ કલાક હતા.

સમયની સાથે, ચંદ્રનું અંતર વધવાની સાથે, દિવસમાં ૨૪ કલાક હતા. જોકે, આ ઘટનાને પૃથ્વી પરના જીવંત પ્રાણીઓ, મનુષ્યો, વનસ્પતિ અને અન્ય તમામ વસ્તુઓના જીવનમાં કોઈ ફરક પડવા માટે લાખો વર્ષ લાગશે. નાસાના ખગોળશાસ્ત્રીઓએ ૧૯૬૯માં એપોલો મિશન દરમિયાન ચંદ્રની સપાટી પર પ્રતિબિંબીત પેનલો મુકી હતી. આ પછી તેને ચંદ્ર વિશે કંઈક લાગ્યું. પરંતુ, વૈજ્ઞાનિકોને હવે સમજાયું છે કે, ચંદ્ર દર વર્ષે એક નિશ્ચિત ગતિ સાથે આપણાથી દૂર જઈ રહ્યો છે. વૈજ્ઞાનિકોનું કહેવું છે કે, જ્યારે પણ આપણા ગ્રહની ભ્રમણકક્ષામાં ફેરફાર થાય છે ત્યારે પૃથ્વી સુધી પહોંચતા સૂર્યપ્રકાશને પણ અસર થાય છે.

જ્યારે વૈજ્ઞાનિકોને પૃથ્વીની ભ્રમણકક્ષામાં, સૂર્ય અને ચંદ્રના અંતરમાં તફાવતની જાણ થઈ, ત્યારે તેમને ખબર પડી કે ચંદ્ર ધીમે ધીમે આપણાથી દૂર જઈ રહ્યો છે. ઑસ્ટ્રેલિયામાં કરવામાં આવેલા એક અભ્યાસે પણ ચંદ્ર અને પૃથ્વી વચ્ચે વધતા અંતર વિશે વૈજ્ઞાનિકોના નિષ્કર્ષમાં ઘણી મદદ કરી. વાસ્તવમાં, વૈજ્ઞાનિકોએ ઓસ્ટ્રેલિયાની એક ખીણના પ્રાચીન ઇતિહાસ પર પણ સંશોધન કર્યું છે. તેમણે ઓસ્ટ્રેલિયાના પશ્ચિમ ભાગમાં આવેલા કેરિજિની નેશનલ પાર્કની પ્રાચીન ખડકોની સપાટીની તપાસ કરી છે.

પ્રોફેસર જોશુઆ ડેવિસ અને સંશોધક માર્ગારેટ લેન્ટિંકે ‘ધ કન્ઝર્વેશન’માં સંશોધન વિશે લખ્યું છે કે, ‘એ તદ્દન આશ્ચર્યજનક છે કે, સૂર્યમંડળની ભૂતકાળની ગતિવિધિઓ પ્રાચીન ખડકોના કાંપમાં નાના ફેરફારો દ્વારા નક્કી કરી શકાય છે. વૈજ્ઞાનિકોનું કહેવું છે કે, પૃથ્વીને રહેવા યોગ્ય રાખવામાં ચંદ્રની મહત્વની ભૂમિકા છે. રાત્રિના આકાશમાં ચંદ્ર સૌથી મોટો ચમકતો શરીર છે. તે આપણી આબોહવાને સ્થિર રાખવાનું કારણ પણ છે. ચંદ્રને કારણે જ દરિયામાં ભરતી સર્જાય છે.

લાખો અને અબજો વર્ષોથી, ચંદ્ર પોતે પૃથ્વીના જીવનને લયબદ્ધ કરે છે. અમેરિકન સ્પેસ એજન્સી નાસાના જણાવ્યા અનુસાર, અબજો વર્ષ પહેલાં, મંગળના કદનું કોઈ શરીર પૃથ્વી સાથે અથડાયું હોવું જોઈએ, જ્યાંથી ચંદ્રની ઉત્પત્તિ થઈ. ચંદ્રની ત્રિજ્યા લગભગ ૧,૭૪૦ કિમી છે, જેનો અર્થ છે કે, તે પૃથ્વીની પહોળાઈના એક તૃતીયાંશ કરતા પણ ઓછી છે. હાલમાં, ચંદ્ર અને પૃથ્વી વચ્ચેનું સરેરાશ અંતર લગભગ ૩,૮૪,૪૦૦ કિમી છે, જેનો અર્થ છે કે, તે ૩૦ પૃથ્વીના કદના ગ્રહોને સમાવી શકે છે. વિજ્ઞાનીઓ કહે છે કે, કરોડો-અબજો વર્ષો પછી પણ આ સ્થિતિ નહીં રહે. આમાં નાના ગ્રહોની સામે જગ્યા વધી શકે છે.

જણાવી દઈએ કે, અત્યાર સુધીમાં ૧૦૦ થી વધુ અવકાશયાન ચંદ્ર પર મોકલવામાં આવ્યા છે. અત્યાર સુધીમાં ૨૪ અવકાશયાત્રીઓએ ચંદ્રની મુલાકાત લીધી છે. તે જ સમયે, ૧૨ લોકો ચંદ્રની સપાટી પર પણ ચાલ્યા છે. ગેલિલિયોએ ૪૦૦ વર્ષ પહેલા ટેલિસ્કોપની શોધ કર્યા બાદ ચંદ્ર જોયો હતો. તેમના મતે ચંદ્ર અને પૃથ્વીની ભૂમિ લગભગ સમાન છે. પૃથ્વીની જેમ ચંદ્ર પર પર્વતો અને ખીણો છે. વૈજ્ઞાનિકોના મતે ચંદ્ર પરના ઊંડા ખાડા એટલા મોટા છે કે, આપણા ગ્રહનો સૌથી ઊંચો પર્વત માઉન્ટ એવરેસ્ટ પણ તેમાં બેસી શકે છે. બ્રહ્માંડમાં ભટકતા શરીરોની અથડામણને કારણે આ ઊંડા ખાડાઓ રચાય છે. તેમની ઊંડાઈ ૩૦ હજાર ફૂટથી વધુ છે.